Lễ ông công ông táo là gì? Tìm hiểu phong tục truyền thống người Việt Nam

Vậy là Tết nguyên đán sắp đến gần, mọi nhà đều rộn ràng chuẩn cho ngày lễ quan trọng này. Một trong số đó không thể thiếu lễ ông công ông táo, và những phong tục tập quán trong ngày lễ này. Cùng 123Job hiểu lễ ông công ông táo ở bài viết sau.

Hằng năm, cứ vào khoảng ngày 23 tháng Chạp Âm lịch, mọi nhà đều bận rộn chuẩn bị lễ vật cúng ông công ông táo. Đây là nét truyền thống được lưu giữ từ thế hệ này sang thế hệ khác. Vào ngày này, ông Táo lên trời báo cáo tình hình gia đình trong năm qua với Ngọc Hoàng, các gia đình sẽ chuẩn bị mâm cỗ thịnh soạn để tiễn ông Công, ông Táo. Vậy lễ cúng ông Công ông Táo cần chuẩn bị những gì? Bài viết hôm nay của 123Job sẽ giúp bạn chuẩn bị đồ cúng 23 tháng Chạp chuẩn nhất!

I. Tìm hiểu nguồn gốc ông Công ông Táo 

1. Ông Công ông Táo xuất phát từ sự tích nào?

Nguồn gốc Lễ cúng Ông Táo được lưu truyền dưới nhiều dạng câu chuyện khác nhau. Theo người xưa truyền lại, Táo Quân cũng chính là vị thần quyết định phúc đức của gia đình, họ là vua bếp gồm có Táo bà và hai Táo ông.

Sự tích dân gian kể về gia đình Thị Nhi và Trọng Cao gắn liền với quan niệm này. Hai vợ chồng lấy nhau mãi mà không có con, Trọng Cao vì chuyện này mà đánh vợ rồi đuổi đi. Thị Nhi sau khi bỏ nhà đi tới xứ, gặp Phạm Lang hai bên tâm đầu ý hợp rồi kết thành vợ chồng. Phần Trọng Cao, sau khi nguôi giận thì lên đường tìm kiếm vợ và bắt đâu ân hận. Nhưng ngày dài đường xa, Trọng Cao trở thành kẻ xin ăn dọc đường vì hết tiền hết gạo. Chàng ta xin ăn tới nhà của Thị Nhi vào ngày nọ, Nhi nhận ra chồng cũ mời vào nhà cơm nước đầy đủ, đúng lúc này Phạm Lang đi vắng. Không may nàng đành giấu Cao dưới đống rạ sau vườn để tránh điều thị phi đúng lúc Phạm Lang trở về. Phạm Lang nổi lửa đốt đống rạ để lấy tro bón ruộng vào đúng đêm ấy. Nhi lao mình vào lửa tự vẫn khi thấy chồng cũ bị thiêu chết. Phạm Lang nhảy vào theo vì thương xót vợ.

Sự tích Ông Công ông Táo 

Ngọc Hoàng thương tình phong cho ba người làm ba thần trông coi việc bếp núc trong nhà. Ông Công là vị thân cai quản đất đai cũng được người dân tiễn lên chầu trời vào ngày 23 tháng Chạp. Từ đó, Thiên đình sẽ đưa ra thưởng phạt rõ ràng cho từng gia đình. Chương trình Gặp nhau cuối năm (Táo quân) lấy điển tích từ chính câu chuyện này . 

2. Ý nghĩa phong tục cúng ông Công ông Táo

Ông Táo vốn theo dõi và ghi chép các việc thiện - ác của loài người, được ông Trời phái xuống và báo cáo lại việc làm của con người trong suốt năm đó để Thiên đình định công tội, thưởng phạt. Bởi vậy các vị Táo quân sẽ lên chầu vào ngày 23. 

Như vậy các vị thần định đoạt cát hung, phước đức cho gia đình (dựa trên đạo lý, lối sống của con người) chính là ông Công, ông Táo. Với mong muốn được Thần Bếp phù hộ mà người ta làm lễ cúng ông công ông táo lên chầu hết sức long trọng.

II. Lễ cúng ông Táo ở các miền

Lễ vật để cúng ông công ông táo gồm: mũ ông Công ba chiếc (hai mũ đàn ông và một mũ đàn bà). Chiếc mũ dành cho Táo bà thì không có cánh chuồn còn ông Táo thì có hai cánh chuồn, hương, đèn nến, lọ hoa tươi, đĩa ngũ quả tươi và bài cúng ông công ông táo. 

Người ta làm mâm cỗ mặn (với xôi gà, măng, chân giò, các món nấu nấm luộc,...) ngoài các lễ vật chính kể trên, hay lễ chay (với trầu cau, hoa, quả, giấy vàng, giấy bạc...) để tiễn Táo quân tùy theo từng gia cảnh.

1. Miền Bắc

Người dân thường cúng ông Công, ông Táo khá sớm, bắt đầu từ 20 và muộn nhất là trưa 23 tháng Chạp. Bởi ông Táo phải bay về trời, không còn ở dương gian nữa, người dân quan niệm sau giờ đó thì ông Công đã lên chầu Ngọc Hoàng rồi. 

Ngoài cá chép thì nhiều nơi còn dùng cả xôi chè, thường là chè bà cốt, lễ vật để cúng ông Công ông Táo. Khi nấu chè, người ta sẽ cố ý để chè vương lên ông đầu rau, hay bôi chè lên ông đầu rau để Táo Quân lên Trời báo cáo cho “ngọt” giọng. Văn khấn ông công ông táo giống như miền Nam và miền Trung.

Lễ cúng ông công ông táo

Bàn thờ Táo Quân của người miền Bắc gồm bộ mũ, hia thường bày cao hơn bàn thờ tổ tiên. Họ đốt vàng mã và tiễn ba ông đầu rau trong bếp bằng cách thả xuống ao khi đã cúng xong. Ngoài ra, người dân còn cúng một con cá chép còn sống ngụ ý cá sẽ biến thành rồng đưa ông Táo về trời thả trong chậu nước. Con cá chép này sau khi cúng sẽ được "phóng sinh" (thả ra ao hồ hay ra sông).

2. Miền Trung

Lễ tiễn Táo Quân sẽ lên thiên đình vào ngày 23 tháng Chạp thường được người miền Trung làm rất trọng thể. Thay cát mới trong lư hương và lau dọn bàn thờ ông Táo sạch sẽ là việc đầu tiên. Tượng ba ông Táo cũ bằng đất nung được tiễn khỏi bàn thờ bếp và đặt cạnh các am miếu ở đầu xóm hay ở dưới gốc cây cổ thụ ngã ba đường sau khi cúng xong.

Tiếp đó, họ sẽ rước tượng ba ông Táo mới lên bàn thờ để bắt đầu một năm làm việc tiếp theo. Ngoài ra, người dân Huế còn có tục dựng cây nêu trước sân nhà hay sân đình trong sáng ngày 23 và đọc văn khấn ông công ông táo.

3. Miền Nam

Người miền Nam còn có thêm một đĩa đậu phộng, kẹo vừng đen và một bộ “cò bay, ngựa chạy” ngoài những lễ vật giống người Bắc - không có khung tre cầu kỳ như miền Bắc hình con cò và con ngựa làm bằng giấy, .

Lễ cúng ông Công ông Táo của người miền Nam là không mua cá chép, không có tục trút lư để thay cọng nhang, không thờ áo mũ, một số nơi không thì còn nấu thêm chè xôi hoặc đây cũng là điểm khác biệt so với những vùng miền khác khi chỉ một mâm trái cây hết sức đơn giản

Người dân mền Nam thường đọc văn khấn ông công ông táo ông Công ông Táo về buổi đêm, trong khoảng thời gian từ 20h đến 23h. Người Sài Gòn quan niệm rằng vào thời điểm cuối ngày, không còn nấu nướng và dùng đến bếp nữa thì mới được tiễn ông Táo lên đường gặp Ngọc Hoàng, sau khi cả gia đình đã dùng xong bữa tối.

III. Những thứ cần chuẩn bị cho lễ tiễn ông Công ông Táo

Gia đình nào cũng sẽ cố gắng để sửa, mặc dù cuộc sống bận rộn soạn mâm cỗ cúng ông Công ông Táo cho mong ước năm sau sẽ khởi sắc thịnh soạn với sang năm no đủ hơn năm cũ. Hầu như mâm cỗ cúng ông Công, ông Táo đều có những lễ vật sau dù "tùy tiền biện lễ" :

1. Lễ vật cúng ông Công ông Táo

• Mũ ông Công ba cỗ: Thông thường, bộ ông Công ông Táo đầy đủ sẽ bao gồm: 3 con cá chép giấy, 3 chiếc mũ, 3 bộ áo, 3 đôi giày. Mũ ông Công ba cỗ (hay ba chiếc) có 1 mũ đàn bà và 2 mũ đàn ông . Mũ dành cho Táo bà không có cánh chuồn, mũ dành cho Táo ông thường có 2 cánh chuồn. Những chiếc mũ này được trang trí bằng dây kim tuyến và các gương nhỏ hình tròn lóng lánh. Màu sắc sẽ được thay đổi hàng năm theo ngũ hành của mũ và áo ông Công ông Táo. Ví dụ: Năm hành mộc thì mũ, áo có màu vàng; năm hành kim thì mũ, áo có màu trắng; năm hành thủy thì mũ, áo có màu xanh; năm hành thổ thì mũ, áo có màu đen; hỏa thì mũ, áo có màu đỏ. Để giản tiện, đôi khi, người ta chỉ cúng tượng trưng một cỗ mũ ông Công (có hai cánh chuồn) và kèm theo một đôi hia bằng giấy một chiếc áo. Vào ngày 23 tháng Chạp cùng với bài vị cũ những đồ "vàng mã" này sẽ được đốt đi sau lễ cúng ông Táo. Người ta lập bài vị mới cho Táo Công.
• Cá chép: Cá chép là phương tiện để giúp các Táo Quân chầu trời theo quan niệm của dân gian. Vì vậy, không thể thiếu cá chép khi làm đồ cúng ông Táo. Để cúng ông Công ông Táo bạn có thể dùng cá chép sống hoặc cá chép giấy. Người ta sẽ cúng ông Táo bằng cá chép sống thả thường ở miền Bắc, trong chậu nước với ngụ ý “cá chép hóa rồng”, người ta dùng cá chép giấy nhiều hơn ở Nam bộ. Người ta còn mua thêm tiền vàng cho lễ cúng 23 tháng Chạp, ngoài bộ ông Công, ông Táo

Lễ cúng cùng bài khấn ông công ông táo

Tùy theo từng gia đình từng vùng miền phù thuộc vào văn hóa có thể chuẩn bị những lễ vật cúng ông Táo, ông Công khác nhau. Ngoài các lễ mặn, thì còn có lễ vật chính kể trên, hay lễ chay (với trầu cau, hoa, quả, giấy vàng, giấy bạc…) và bài khấn ông công ông táo để tiễn Táo Quân.

2. Mẫm cỗ cúng ông Công ông Táo

Bên cạnh mũ áo, cá chép, tiền vàng, đọc bài khấn ông công ông táo bạn còn cần làm mâm cỗ mặn khi chuẩn bị lễ cúng ông Công ông Táo. Mâm cỗ nhằm thể hiện tấm lòng của gia chủ cúng 23 tháng Chạp không cần quá cầu kỳ nhưng phải đảm bảo trang trọng, sự chỉn chu. Một mâm cỗ mặn bao gồm những đồ sau cúng ông Táo:

• 1 đĩa gạo
• 1 đĩa muối
• Thịt lợn luộc hoặc gà luộc ngậm hoa hồng
• 1 bát canh mọc hoặc canh măng
• 1 đĩa xào thập cẩm
• 1 đĩa giò
• 1 đĩa xôi gấc hoặc bánh chưng
• 1 đĩa chè kho
• 1 đĩa hoa quả
• 1 ấm trà sen
• 3 chén rượu
• 1 quả bưởi
• 1 quả cau, lá trầu
• 1 lọ hoa đào nhỏ
• 1 lọ hoa cúc

Ngày nay, trên thực tế, mâm cỗ cúng ông Táo, ông Công không bắt buộc phải có đủ các món như mâm cỗ truyền thống được đơn giản đi rất nhiều. Các văn hóa vùng miền, điều kiện kinh tế của gia đình có thể tùy chỉnh cũng như khẩu vị các món ăn trong mâm cúng.

3. Thời gian cúng ông Công, ông Táo

Lễ cúng ông Táo cần phải được thực hiện trước theo các chuyên gia phong thuỷ, khi ông Táo bay về trời báo cáo Ngọc hoàng, tức là trước 12h ngày 23 tháng Chạp. Sau khi bày lễ, thắp hương và đọc văn khấn xong, đợi hương tàn lại thắp thêm một tuần hương nữa, lễ tạ rồi hóa vàng mã và thả cá chép ra ao, hồ, sông, suối,… để chở ông Táo lên chầu Trời.

IV. Những điều cần kiêng kỵ khi làm lễ cúng ông Công ông Táo

Chuẩn bị đầy đủ lễ vật thôi chưa đủ, khi cúng ông Công ông Táo, bạn còn cần lưu ý những điều sau:

1. Lễ cúng ông Công ông Táo phải được thực hiện trước 12 giờ ngày 23 tháng Chạp

Sau 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp, các Táo Quân đã về trời, nên lễ cúng ông Công ông Táo cần phải được tiến hành trước thời điểm này. Bạn có thể làm lễ cúng vào tối ngày 22 tháng Chạp hoặc sáng ngày 23 tháng Chạp (trước 12 giờ trưa).

2. Không được đặt mâm lễ cúng dưới bếp

Vì Táo Quân là những vị thần cai quản bếp núc nên nhiều gia đình đã đặt mâm cỗ cúng dưới bếp, chuyện nhà cửa.Theo các chuyên gia nghiên cứu tâm linh, quan niệm này là hoàn toàn sai lầm, không phù hợp với phong tục tập quán và quy tắc thờ cúng từ nhiều đời nay của dân tộc. Các vị Táo Quân đều phải được thờ phụng trên bàn thờ chính trong nhà chứ không phải ở dưới bếp.

3. Không nên xin tài lộc, sung túc

Táo Quân lên chầu trời là để báo cáo với Ngọc Hoàng chuyện lớn, việc nhỏ diễn ra trong năm ở dưới hạ giới. Vì vậy, bạn không nên sung túc, xin tài lộc mà chỉ nên cầu xin các Táo Quân báo cáo điều tốt với Ngọc Hoàng khi cúng.

4. Không nên thả cá chép từ trên cao xuống

Lưu ý khi phóng sinh cá chép

Khi phóng sinh cá chép, nhiều người thường bọc cá trong túi nilon hoặc đứng từ trên cao (ví dụ cầu) thả xuống dưới sông. Chúng ta không nên làm như vậy vì hành động này bị xem làm là mất ý nghĩa tâm linh mạo phạm. Thay vì đứng từ trên cao xuống, bạn nên ra mép sông, mép hồ để thả cá chép và cũng đừng quên vứt túi nilon đựng cá đúng nơi quy định để bảo vệ môi trường bạn nhé.

V. Bài cúng ông Công ông Táo năm 2021

Vào ngày 23 tháng chạp, bên cạnh việc chuẩn bị lễ vật, mâm cơm cúng thì bài văn khấn ông Công ông Táo lên chầu trời là thứ không thể thiếu. Theo quan niệm dân gian, bài cúng ông công ông táo chính là phương tiện, là cách để con người giao tiếp với thần linh, giao tiếp với ông bà tổ tiên.

Bài khấn ông công ông táo

Hiện nay đang lưu truyền rất nhiều bài cúng ông công ông táo khác nhau về nghi lễ cúng ông Công ông Táo. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết bài bài cúng ông công ông táo nào là đúng, là chuẩn xác nhất. Sau đây là bài cúng ông Công, ông Táo phổ biến nhất của người Việt. bài cúng ông công ông táo này đã được lưu truyền nhiều đời và được NXB Văn hóa Thông tin sưu tầm, đăng tải trong sách “Văn khấn cổ truyền Việt Nam”:

Văn khấn cúng ông Công ông Táo

Mẫu văn khấn cúng ông Công ông Táo

VI. Kết luận 

Tiễn ông Táo về trời là phong tục truyền thống của người Việt vào những ngày cuối năm. Đây được xem là thời khắc quan trọng mà mọi người mong muốn ông Táo trình báo những vấn đề xảy ra trong năm qua và mong Ngọc Hoàng giúp đỡ nhân dân để một năm mới thuận lợi hơn. Thế nên bạn cần quan tâm đến những vật cúng, văn khấn ông công ông táo về trời để tỏ rõ thành ý của mình. Cảm ơn bạn đã theo dõi bài viết trên về lễ ông công ông táo và bài khấn ông công ông táo, lễ cúng ông công ông táo của 123Job. Đừng quên theo dõi bài viết của 123job.vn để cập nhật thông tin lịch nghỉ tết, biết thêm kiến thức về các nghi lễ, phong tục tập quán ngày Tết cổ truyền nhé!