Việc nắm vững phương pháp nghiên cứu khoa học là kỹ năng cần thiết cho mọi sinh viên. Nó giúp chúng ta rèn luyện tư duy logic, kỹ năng phân tích và tổng hợp thông tin, từ đó nâng cao hiệu quả học tập.

Hãy cùng với 123job tìm hiểu về các phương pháp nghiên cứu khoa học thông qua bài viết phía dưới đây nhé!

1. Nghiên cứu khoa học là gì?

Nghiên cứu khoa học là gì? Nghiên cứu khoa học là một quá trình hệ thống bao gồm việc thu thập, phân tích và giải thích thông tin nhằm tìm ra những kiến thức mới, hiểu biết sâu hơn về thế giới tự nhiên và xã hội. Đây là một hoạt động cốt lõi của tiến bộ khoa học và công nghệ, đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc giải quyết vấn đề của nhân loại. Phương pháp nghiên cứu khoa học đòi hỏi có tổ chức, có sự chặt chẽ và tuân thủ nguyên tắc để đảm bảo độ chính xác, độ tin cậy của kết quả nghiên cứu. 

2. Ý nghĩa của nghiên cứu khoa học là gì? 

Nghiên cứu khoa học cùng với các phương pháp nghiên cứu, có ảnh hưởng to lớn đến xã hội và nhân loại: 

Nghiên cứu khoa học mở rộng hiểu biết của chúng ta về thế giới xung quanh 

Nghiên cứu khoa học giúp giải quyết những vấn đề phức tạp và thách thức toàn cầu, từ việc tìm ra giải pháp cho các bệnh tật, phát triển năng lượng tái tạo, xử lý vấn đề môi trường đến việc nâng cao chất lượng cuộc sống.

Đồng thời, nghiên cứu khoa học là động lực chính cho sự tiến bộ công nghệ. Thông qua nghiên cứu khoa học, chúng ta có thể khám phá những phát minh mới, phát triển công nghệ hiện đại và cải thiện các sản phẩm cùng dịch vụ hiện có.

Nghiên cứu khoa học cũng đóng góp quan trọng vào sự tiến bộ xã hội, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống, cải thiện sức khỏe và giáo dục, cũng như tạo ra những cơ hội việc làm mới.

Nghiên cứu khoa học khơi dậy sự tò mò và tinh thần nghiên cứu, giúp con người khám phá những bí ẩn của vũ trụ và tự nhiên.

Cuối cùng, nghiên cứu khoa học xây dựng nền tảng lý luận cho nhiều lĩnh vực khoa học khác nhau, đồng thời giúp hình thành các quy tắc và nguyên lý cơ bản để hiểu và giải thích các hiện tượng trong tự nhiên và xã hội.

Ý nghĩa của nghiên cứu khoa học là gì? 

3. Các bước thực hiện một nghiên cứu khoa học 

Một công trình nghiên cứu khoa học cần phải trải qua các bước sau đây: 

Bước 1: Lựa chọn đề tài nghiên cứu khoa học 

Để khởi đầu một nghiên cứu, bước quan trọng đầu tiên là chọn lựa đề tài nghiên cứu. Có lẽ bạn đang thắc mắc: “Làm sao để thực hiện việc này?”. Tôi không biết nên chọn đề tài nào? Thực tế, đây là một thách thức không nhỏ đối với sinh viên, đặc biệt là những ai lần đầu thực hiện nghiên cứu khoa học. Do đó, chúng ta sẽ cần không ít thời gian để tìm được đề tài phù hợp, và đây cũng có thể trở thành một rào cản nếu chúng ta không tìm ra được.

Thường thì, sinh viên có hai phương pháp để lựa chọn đề tài. Thứ nhất, sinh viên có thể tự mình chọn và thứ hai là nhận gợi ý từ giảng viên hướng dẫn. Tuy nhiên, để có sự chủ động và được đánh giá cao từ giảng viên, chúng ta nên nỗ lực tự tìm kiếm đề tài thay vì chỉ chờ đợi sự dẫn dắt từ giảng viên. Hãy xác định lĩnh vực hoặc vấn đề mà bạn quan tâm, sau đó bắt đầu chăm chỉ đọc tài liệu để tích lũy thêm kiến thức về vấn đề đó, từ đó hiểu biết về đề tài nghiên cứu mà bạn đã chọn lựa và phát triển những khoảng trống mà bạn có thể khai thác trong nghiên cứu của mình. Sự chủ động, sáng tạo và kiên trì là những yếu tố cần thiết mà một sinh viên thực hiện nghiên cứu khoa học nên có.

Bước 2:  Xác định câu hỏi, giả thuyết và phương pháp nghiên cứu khoa học 

Bạn cần chú ý rằng để “chốt” đề tài nghiên cứu ở bước 1, bạn đã phải tìm hiểu và đọc một số lượng tài liệu nhất định liên quan đến chủ đề. Bước 1 trong quy trình này được coi là hoàn thành khi bạn đã có quyết định rõ ràng và sẵn sàng cho các bước tiếp theo, không phải chỉ đơn thuần là “chọn đại” một đề tài nào đó. Điều này có nghĩa là bạn cần hình dung rõ ràng về đề tài của mình, thể hiện qua việc xác định ba yếu tố trong bước thứ hai:

– Câu hỏi nghiên cứu là gì?

– Giả thuyết nghiên cứu là gì?

– Phương pháp nghiên cứu sử dụng là gì?

Nghiên cứu khoa học có thể được hiểu một cách đơn giản là quá trình trả lời các câu hỏi thông qua các phương pháp nghiên cứu khoa học. Vì vậy việc được ra các câu hỏi nghiên cứu chính xác và hợp lý là điều vô cùng quan trọng. Câu hỏi nghiên cứu chính là vấn đề mà nhà nghiên cứu muốn “khám phá” trong quá trình thực hiện nghiên cứu của tác giả. Đồng thời, các giả thuyết - những câu trả lời dự đoán - luôn đi kèm theo các câu hỏi nghiên cứu. Cần lưu ý rằng các giả thuyết này được thiết lập dựa trên kết quả của những nghiên cứu trước đây hoặc quan điểm cá nhân của tác giả, với một số lượng hạn chế và chưa rõ xác thực. Dựa trên những giả thuyết này, người nghiên cứu  sẽ tìm kiếm thông tin để kiểm chứng và đưa ra kết luận ở bước cuối cùng.

Trong bước này, cũng cần phải làm rõ phương pháp nghiên cứu, bởi vì tùy vào câu hỏi nghiên cứu và các điều kiện khách quan mà phương pháp được sử dụng sẽ có sự khác biệt.

Bước 3: Xây dựng đề cương và lập kế hoạch nghiên cứu khoa học 

Khi tác giả đã xác định được đề tài nghiên cứu chính thức, các bước tiếp theo sẽ diễn ra một cách thuận lợi. Ở giai đoạn này, người nghiên cứu sẽ trình bày một đề cương nghiên cứu để phác thảo các nội dung chủ yếu trong công trình của mình. Tài liệu này sẽ được nhóm nghiên cứu gửi đến người hướng dẫn để nhận xét và góp ý, nhằm hoàn thiện khung nội dung trước khi tiếp tục thực hiện hoặc gửi đến các tổ chức thẩm phán để xin tài trợ cho nghiên cứu. Ngoài ra, một kế hoạch nghiên cứu sẽ được xây dựng để liên kết các tiến trình thực hiện với thời gian cụ thể, hỗ trợ cá nhân hoặc nhóm trong việc dự kiến tiến độ thực hiện. 

Cần lưu ý rằng, trong suốt quá trình thực hiện các bước này cũng như sau đó, việc đọc tài liệu nên tiếp tục được duy trì để tác giả có thể mở rộng kiến thức và có được những phát hiện mới liên quan đến đề tài. Điều này sẽ rất có giá trị khi nhóm tiến hành viết phần cơ sở lý luận cũng như thực hiện các bước tiếp theo.

Bước 4: Thu thập dữ liệu và xử lí dữ liệu của đề tài nghiên cứu

Một trong những yếu tố quan trọng trong quá trình nghiên cứu là việc thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu. Cần lưu ý rằng, mặc dù giai đoạn này được thực hiện sau các bước trước đó, nhưng người nghiên cứu cần phải xác định rõ ràng các vấn đề có liên quan ngay từ đầu để đánh giá tính khả thi của việc thực hiện.

Ví dụ, cần xác định loại dữ liệu cần thu thập (định tính hay định lượng, sơ cấp hay thứ cấp,...), phương pháp thu thập dữ liệu, tính khả thi của việc thu thập dữ liệu, cách xử lý dữ liệu sau khi thu thập và phương pháp phân tích dữ liệu thu được. Đây là những nội dung cần được lên kế hoạch và làm rõ ngay từ đầu, bởi nếu không có sự chuẩn bị này, khi gặp vấn đề với dữ liệu trong quá trình thực hiện, nhóm nghiên cứu sẽ gặp nhiều khó khăn và thậm chí có thể phải bỏ dở dự án.

Khi dữ liệu đã được thu thập, người nghiên cứu cần tiến hành xử lý để loại bỏ những dữ liệu sai sót, không đáng tin cậy hoặc lọc ra các dữ liệu phù hợp với mục tiêu nghiên cứu. Ngoài ra, người nghiên cứu cũng sẽ thực hiện các kiểm định và mô hình nếu cần thiết. Các hoạt động xử lý có thể được tiến hành bằng phần mềm cho dữ liệu định lượng và không bằng phần mềm cho dữ liệu định tính. Sau khi hoàn tất xử lý, người nghiên cứu sẽ tiếp tục phân tích các kết quả tìm được để đưa ra các kết luận kiểm định cho giả thuyết ban đầu và các đánh giá khác.

Bước 5: Viết kết quả báo cáo cho nghiên cứu khoa học 

Đây là bước cuối cùng để hoàn tất một nghiên cứu, yêu cầu người nghiên cứu phải “cân não” rất nhiều. Ngay từ tên gọi, hoạt động này tập trung vào “tư duy” và diễn đạt bằng văn bản sao cho người đọc có thể hiểu và đánh giá cao chất lượng của công trình. Người nghiên cứu cần hoàn thành tất cả các nội dung tương ứng với đề cương nghiên cứu (bản đề cương cuối cùng) với mức đội nội dung phù hợp với một nghiên cứu đầy đủ (phụ thuộc vào quy định của từng tổ chức).

Trong giai đoạn này, tác giả cần chú ý đến hai yếu tố quan trọng là nội dung và phong cách viết, vì đây là những yếu tố tác động đến sự đánh giá của độc giả/người phản biện về công trình nghiên cứu. Tất nhiên, giai đoạn này nên được thực hiện càng sớm càng tốt theo kế hoạch để tác giả có thời gian xin ý kiến từ giảng viên hướng dẫn hoặc các chuyên gia để có thể chỉnh sửa một cách tối ưu.

Các bước thực hiện một nghiên cứu khoa học 

4. Các phương pháp nghiên cứu khoa học  

Nghiên cứu khoa học là quá trình tiến hành một chuỗi hoạt động bao gồm quan sát, phân tích, khảo sát, nghiên cứu và thu thập dữ liệu từ các tài liệu liên quan. Qua đó, người nghiên cứu có thể suy luận và đưa ra những đánh giá về tính chất, đặc điểm và quy luật hoạt động của các sự vật, hiện tượng cụ thể.

Các phương pháp nghiên cứu khoa học được áp dụng có tính thực tiễn, nhằm giúp người nghiên cứu phát hiện và khai thác những kiến thức mới, góp phần vào sự phát triển của khoa học. Một bài nghiên cứu khoa học có thể kết hợp nhiều phương pháp khác nhau. Dưới đây là các phương pháp nghiên cứu khoa học cơ bản” 


Ngoài các phương pháp nghiên cứu khoa học cơ bản thì vẫn còn một số phương pháp nghiên cứu khoa học lý thuyết đó là:


Thêm vào đó, 123job sẽ đề cập thêm với các bạn các phương pháp nghiên cứu khoa học thực tiễn, đó là: 

5. Các phương pháp nghiên cứu khoa học trong luận văn 

Trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học, không tồn tại một quy tắc cứng nhắc nào quy định việc sử dụng hay không sử dụng các phương pháp nghiên cứu trong luận văn. Việc lựa chọn phương pháp nghiên cứu phù hợp hoàn toàn dựa vào các đặc điểm của đối tượng nghiên cứu, mục tiêu và yêu cầu của đề tài. Vì vậy, người nghiên cứu có quyền và trách nhiệm để chọn lựa phương pháp nghiên cứu hợp lý nhất nhằm đạt được kết quả tối ưu. 

Bài viết trên đây của 123job phần nào giúp bạn hiểu được nghiên cứu khoa học là gì, ý nghĩa của nghiên cứu khoa học là như thế nào, các bước để thực hiện một bài nghiên cứu gồm các bước cơ bản nào và có những phương pháp nghiên cứu cơ bản nào? Hãy tiếp tục 123job.vn để có nhiều bài đọc thú vị khác để đọc nhé. Chúc bạn một ngày tốt lành!