Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) với 15 nước, quy mô GDP tới gần 27.000 tỉ USD, có thể trở thành khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới, được kỳ vọng thúc đẩy chuỗi giá trị và kinh tế Việt Nam.

Ông Tuấn Anh nói: ASEAN đã có hiệp định thương mại tự do (FTA) với các đối tác, nên mục tiêu đặt ra khi đàm phán RCEP không phải là xây dựng quan hệ FTA mới mà nhấn mạnh vai trò ASEAN ở vị trí trung tâm.

Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) với sự tham gia của 15 quốc gia châu Á - Thái Bình Dương gồm 10 nước thành viên ASEAN và 5 đối tác lớn là Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc và New Zealand là hiệp định đa phương rất có ý nghĩa với Việt Nam trong việc giảm thuế quan, tăng cường chuỗi cung ứng với các quy tắc xuất xứ chung và hệ thống hóa những quy tắc về thương mại điện tử mới.

I. So sánh giữa RCEP với CPTPP và EVFTA

* RCEP được đánh giá là một khu vực thương mại tự do quy mô lớn nhất thế giới. Nếu so sánh với CPTPP và EVFTA, có điểm gì khác về các cam kết và lợi ích mang lại ra sao?

- Hiệp định RCEP có tính chất khác xa so với các FTA thế hệ mới mà VN tham gia gần đây như CPTPP hay EVFTA. Nếu như CPTPP hay EVFTA hướng đến mở cửa thị trường, hiệp định RCEP hướng đến vai trò trung tâm của ASEAN. Vì thế, lợi ích mang lại cũng khác biệt.

Cùng với các cam kết mở cửa thị trường hàng hóa, dịch vụ và đầu tư, điểm khác biệt là RCEP tạo ra khuôn khổ để đơn giản hóa thủ tục hải quan và thiết lập quy tắc xuất xứ, tạo thuận lợi cho thương mại, tạo không gian kết nối chung sản xuất trong toàn ASEAN.

Đây sẽ là cơ hội cho doanh nghiệp VN mở rộng thị trường, đẩy mạnh xuất khẩu, tham gia các chuỗi giá trị mới trong khu vực và tăng cường thu hút đầu tư nước ngoài. Việc cắt giảm thuế nhập khẩu sẽ giúp sản phẩm từ các lĩnh vực nổi bật như viễn thông, công nghệ thông tin, dệt may, giày dép và nông nghiệp có thêm cơ hội thị trường.

Thêm nữa, mục tiêu mà ASEAN hướng đến là hình thành không gian sản xuất chung kết nối với các nền kinh tế lớn trong khu vực. Bởi thế, RCEP là mắt xích quan trọng để các doanh nghiệp tham gia chuỗi cung ứng khu vực và toàn cầu. Rõ ràng để có thể trở thành không gian sản xuất thống nhất, cần có thị trường đủ lớn và hiệp định RCEP đảm bảo cho điều kiện tiên quyết đó.

Hiệp định RCEP mang lại lợi ích gì cho Việt Nam

So sánh giữa RCEP với CPTPP và EVFTA

II. RCEP giúp giải quyết xung đột thương mại

* Thế giới đang chứng kiến sự thay đổi rất lớn bởi những xung đột thương mại của các nước lớn, xu hướng bảo hộ..., RCEP có giúp giải quyết vấn đề này không, thưa ông?

- Bối cảnh quốc tế đang biến đổi rất nhanh, buộc các nước ASEAN phải đi đầu và đối phó tốt với các thay đổi đó. Ví dụ các hiệp định trước đây của ASEAN với các đối tác thường dựa vào quy tắc của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) nên có hạn chế trong việc giải quyết các vấn đề phi thuế quan với các đối tác.

RCEP sẽ đóng góp vào việc tạo lập cấu trúc thương mại mới trong khu vực, thúc đẩy toàn cầu hóa theo hướng tự do hóa và thuận lợi hóa thương mại cũng như góp phần tái cơ cấu chuỗi cung ứng khu vực sau khi chấm dứt đại dịch, phục hồi kinh tế. Vì vậy, RCEP có ý nghĩa quan trọng không chỉ đối với VN mà cả khối ASEAN nói chung.

Các nền kinh tế trong RCEP cũng có tính đa dạng cao, trong đó có những nền kinh tế có tiềm năng về vốn đầu tư hay công nghệ, có nền kinh tế có nhiều nguyên nhiên liệu đầu vào. Đây chính là tiền đề quan trọng để phát triển đầy đủ chuỗi cung ứng, từ đó tạo ra không gian sản xuất thống nhất.

III. Thách thức của Việt Nam khi tham gia RCEP

* Nhưng chắc chắn VN cũng sẽ đối diện không ít thách thức khi tham gia RCEP, bởi các thành viên tham gia đều là những đối tác thương mại "cạnh tranh" trực tiếp với VN?

- Đúng là RCEP có thể mang tới những sức ép cạnh tranh đối với hàng hóa, dịch vụ của VN. Bởi các nền kinh tế trong khu vực RCEP có nhiều đối tác có cơ cấu sản phẩm tương tự VN, có năng lực cạnh tranh mạnh hơn VN, trong khi chất lượng và hàm lượng giá trị gia tăng của hầu hết sản phẩm của VN còn khiêm tốn. Vì vậy, khi RCEP đi vào hiệu lực, sức ép cạnh tranh sẽ gia tăng.

Hơn nữa, đầu tư vào sản xuất của VN vẫn còn phụ thuộc nhất định vào các nguồn nhập khẩu, trong khi khả năng cải thiện vị trí trong chuỗi giá trị khu vực còn hạn chế, mức độ tham gia cung cấp thương mại dịch vụ toàn cầu của VN còn khá khiêm tốn. Tuy nhiên, chúng ta cũng không lo ngại khả năng tăng nhập siêu bởi các cam kết có được cùng với quá trình tự do hóa thuế quan được thực thi nhiều năm qua thì RCEP sẽ không tạo cú sốc về giảm thuế quan với VN.

Thực tế với kinh nghiệm hội nhập quốc tế cho thấy khả năng của VN tham gia các chuỗi giá trị mới thiết lập trong khu vực. VN cũng đổi mới mạnh mẽ về thủ tục hành chính, tạo điều kiện cho các hoạt động sản xuất kinh doanh và cải thiện môi trường đầu tư.

So sánh giữa RCEP với CPTPP và EVFTA

Thách thức của Việt Nam khi tham gia RCEP

IV. Lộ trình thực hiện RCEP

* Lộ trình thực hiện RCEP sẽ như thế nào và các doanh nghiệp VN cần làm gì để tận dụng hiệu quả những ưu đãi do hiệp định này mang lại?

- Trước tiên, các nước sẽ dành một khoảng thời gian để các bên tham gia ký kết thông qua hiệp định, theo dự kiến là khoảng 18 tháng. Trong quá trình phê chuẩn, Bộ Công thương sẽ phối hợp với các bộ, ngành xây dựng kế hoạch hành động chi tiết để triển khai hiệp định.

Tuy nhiên, để tận dụng tối đa cơ hội, cùng với giải pháp đồng bộ từ Chính phủ, bộ ngành và địa phương thì sự chủ động và tích cực của doanh nghiệp là quan trọng. Các doanh nghiệp, hiệp hội cần chủ động tìm hiểu thông tin về hiệp định, các thị trường đối tác quan tâm. Đặc biệt, cần thay đổi tư duy kinh doanh, lấy sức ép cạnh tranh là động lực để đổi mới.

Doanh nghiệp cũng cần chủ động tìm hướng hợp tác với các thị trường đối tác để thu hút mạnh mẽ đầu tư trực tiếp vào VN nhằm tận dụng hiệu quả nguồn vốn, chuyển giao công nghệ từ các tập đoàn lớn, chuỗi cung ứng toàn cầu và khu vực.

V. Cơ hội mở rộng đến 14 thị trường

Ông Robert Trần, Tổng giám đốc Tập đoàn tư vấn chiến lược RBNC - phụ trách thị trường Mỹ và châu Á - Thái Bình Dương, dẫn lại lời Bộ trưởng Bộ Công thương Trần Tuấn Anh nhấn mạnh Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) không phải là một hiệp định thương mại tự do (FTA) mới mà quan trọng là vị trí trung tâm của ASEAN, trong đó có Việt Nam. Khi chưa có RCEP, Việt Nam cũng đã có 5 FTA liên quan các thị trường 14 nước này, nhưng hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam nhờ RCEP có thể đáp ứng các điều kiện về xuất xứ một cách dễ dàng để hưởng thuế suất ưu đãi, đặc biệt với các FTA song phương, đa phương lớn mà Trung Quốc chưa tham gia.

RCEP là một trong những ưu tiên hàng đầu của VN trong chiến lược hội nhập - quốc gia đã và đang rất trung thành với nguyên tắc mở cửa và đã có trong tay 12 hiệp định tự do thương mại, cả song phương và đa phương. Thế nên, Hiệp định RCEP có thể giúp các công ty VN mở rộng thị trường xuất khẩu, tham gia vào chuỗi cung ứng vùng và thu hút vốn đầu tư nước ngoài.

Ông Tim Evans

Chẳng hạn, với Hiệp định AJCEP ký giữa ASEAN và Nhật Bản, hay VJFPA ký giữa Việt Nam và Nhật, hoặc CPTPP giữa 11 nước trong đó có Việt Nam, cả 3 FTA này đều không có sự tham gia của Trung Quốc, Hàn Quốc. Trong khi đây là 2 thị trường cung cấp nguồn nguyên phụ liệu lớn cho ngành dệt may. Thế nên, với 3 FTA kia, hàng dệt may xuất sang Nhật sẽ không được hưởng ưu đãi. RCEP sẽ “giải mã” được nguồn nguyên liệu để xuất hàng dệt may sang Nhật, Úc…

Tuy nhiên, ông Robert Trần lưu ý: “Tham gia các FTA, Việt Nam đôi khi chú trọng xuất khẩu ra nước ngoài mà quên mất xuất khẩu ngay trong nước rất quan trọng, là thị trường lớn. Chẳng hạn, các chuỗi thức ăn nhanh ngoại vào Việt Nam, trong quá khứ từng rộ lên thông tin trứng gà Việt Nam không đạt chuẩn, nên các chủ chuỗi thức ăn nhanh này không sử dụng để đưa vào hamburger của họ. Trong khi trứng gà Việt Nam xuất khẩu sang Nhật “ầm ầm” và đạt các tiêu chuẩn khắt khe của Nhật từ rất lâu”.

Riêng nhóm hàng công nghệ thông tin (CNTT), ông Đỗ Khoa Tân, Phó tổng thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp điện tử Việt Nam, cho rằng hiện thuế nhập khẩu linh phụ kiện máy tính, vi mạch... từ nhiều nước về Việt Nam hay giữa các nước khác nhau đều rất thấp, gần như bằng 0%. Thế nên, nhóm hàng CNTT nói chung của Việt Nam xuất hay nhập khẩu không bị vướng mắc về thuế quan. Hơn nữa, Việt Nam đã có các hiệp định song phương với Nhật, Hàn với đầy đủ ưu đãi mà RCEP cũng không qua mặt hơn. Do đó nếu theo quy tắc tính gộp xuất xứ, doanh nghiệp tại Việt Nam mua linh kiện từ các nước thành viên tham gia RCEP về lắp ráp, sản xuất rồi xuất khẩu sang các nước này thì vẫn được hưởng ưu đãi thuế quan sẽ có lợi cho nhiều ngành khác như dệt may, da giày… chứ không phải là ngành CNTT nói chung.

VI. Xuất khẩu tại chỗ cần được coi trọng

Ở chiều ngược lại, theo ông Đỗ Khoa Tân, với RCEP, người tiêu dùng trong nước sẽ có cơ hội mua các sản phẩm CNTT nói chung với giá giảm hơn bởi theo lộ trình hầu hết các sản phẩm nhập khẩu nguyên chiếc như máy tính, ti vi... thuế cũng đều sẽ giảm mạnh về còn 0%. Nhưng các hàng hóa này từ Trung Quốc có thể được nhập về Việt Nam nhiều hơn khiến cho các công ty sản xuất sản phẩm máy tính, ti vi tại Việt Nam sẽ gặp áp lực cạnh tranh nhiều hơn.

Mặc dù các thông tin chi tiết về Hiệp định RCEP vẫn chưa được công bố, tuy nhiên, theo tuyên bố chung của ASEAN, RCEP đưa đến thỏa thuận sẽ loại bỏ thuế quan và hạn ngạch đối với 65% hàng hóa giao dịch trong khu vực. Trong khi đó, các thuế quan và hạn chế khác sẽ được tự do hóa trong vòng 20 năm tới, bao gồm trên 90% thương mại trong khối (mặc dù vẫn duy trì một số loại thuế đối với các sản phẩm nhạy cảm, ví dụ như thịt bò và gạo nhập khẩu vào Nhật Bản).

Đặc biệt, RCEP thiết lập một khuôn khổ quy tắc xuất xứ chung, cho phép những nhà xuất khẩu trong các nền kinh tế RCEP sử dụng đầu vào có nguồn gốc từ các thành viên khác để đủ điều kiện tiếp cận ưu đãi khi giao dịch trong khối. Ông Tim Evans, Tổng giám đốc Ngân hàng HSBC Việt Nam, nhận định việc ký kết hiệp định trực tuyến bất kể đại dịch Covid-19 kéo dài đã cho thấy quyết tâm của Chính phủ 15 nước thành viên đối với hợp tác, kết nối và trong việc xây dựng một nền kinh tế thịnh vượng chung.

Ông Tim Evans nói: “Mặc dù kinh doanh thương mại quốc tế còn nhiều bất ổn song với RCEP đã thể hiện niềm tin vào mở cửa thị trường và hướng đến sự tăng trưởng kinh tế cao hơn, xa hơn. Tầm quan trọng của Hiệp định RCEP còn liên quan trong việc hồi phục kinh tế hậu Covid-19, thúc đẩy mạnh mẽ chuỗi cung ứng của vùng và giúp kinh tế Việt Nam và ASEAN phát triển thịnh vượng. Theo tôi, thương mại nội khối của châu Á vốn đã lớn hơn thương mại giữa châu Á với thị trường Bắc Mỹ và châu Âu cộng lại, sẽ tiếp tục tăng trưởng tốt, kéo trung tâm kinh tế toàn cầu ngày càng gần châu Á hơn”.

VII. Kết bài

Bộ Công thương đánh giá RCEP sẽ giúp mở cửa để nhập khẩu hàng hóa rẻ hơn, đặc biệt là các nguyên vật liệu đầu vào phục vụ sản xuất, bởi chỉ tính riêng ASEAN, nhập khẩu nguyên liệu, thiết bị sản xuất của Việt Nam hằng năm vượt 30 tỉ USD. Ngoài ra, Việt Nam vẫn đang nhập siêu từ các thị trường lớn như Trung Quốc, Hàn Quốc, với chủ yếu là nguyên liệu đầu vào của các ngành công nghiệp xuất khẩu quan trọng như điện tử, máy tính, dệt may, giày dép, ô tô…

Đồng thời, nguồn nguyên liệu phục vụ sản xuất doanh nghiệp được Việt Nam nhập khẩu từ các nước RCEP cũng sẽ được xem như là nguồn nguyên liệu sản xuất tại Việt Nam khi xuất khẩu sản phẩm sang các nước có ký kết hiệp định song phương, đa phương với Việt Nam...

Nguồn: Tổng hợp