Hạt dổi là một gia vị đặc biệt trong núi rừng Tây Bắc, nó thường được sử dụng để nêm nếm, tạo thêm rất nhiều gia vị đặc sắc cho món ăn. Hãy cùng tìm hiểu hạt dổi là gì và các lợi ích, cách sử dụng hạt dổi khi nấu ăn qua bài viết sau.

Bạn đã bao giờ nghe tới cái tên Hạt dổi – Vàng đen trên núi rừng Tây Bắc. Ngày hôm nay, 123job xin được giới thiệu tới bạn đọc, một đặc sản của dân tộc vùng núi – đó là Hạt dổi. Từ xa xưa, hạt dổi cũng đã gắn bó với cuộc sống của đồng bào những dân tộc vùng cao. Đặc biệt, đối với người nông dân cây dổi, hạt dổi không đơn thuần chỉ là một loại cây mà chúng là một loại gia vị mà còn được ví như là 1 người bạn, món quà vô giá của bà mẹ thiên nhiên để dành cho con cháu nơi đây.

I. Hạt dổi là gì?     

Cây dổi chính là loại cây có một không hai và chỉ có duy nhất ở tại Việt Nam trên thế giới này, cây đã được trồng nhiều và phân bố chủ yếu ở những tỉnh miền núi phía Tây Bắc và Tây Nguyên nước ta. Trước khi được biết đến cây dổi đó là 1 loại cây rừng và mọc hoang tuy nhiên khi biết giá trị của nó thì người dân bắt đầu đem về trồng xung quanh nhà, sau đó dần dần được trồng ở những cánh đồng và khu rừng rộng lớn.

Hạt dổi là gì?

Hạt dổi là gì?

Dổi là loài cây có thân gỗ lớn, tròn và thẳng tăm tắp, gỗ trong cây dỗi có hương thơm lạ lì với thớ gỗ mịn và vân rất đẹp. Không những đẹp, gỗ dổi còn rất nhẹ và bền, chính vì đặc tính đó mà người ta cũng đã sử dụng gỗ dổi không lo bị mối mọt hoặc cong vênh. Gỗ dổi sẽ thường được người ta sử dụng để làm nhà, làm sàn gỗ, đồ nội thất… gỗ dổi còn mang lại giá trị kinh tế cao cho người dân.

Gỗ cây dổi đã quý như vậy mà hạt cây dổi còn quý hơn rất nhiều. Cây dổi càng lâu năm thì cho năng suất về hạt càng cao, chất lượng hạt càng thơm thì càng đậm đà. Hạt dổi già to bằng hạt ngô có màu đỏ tươi trong khi được phơi nắng chuyển dần sang màu đen bóng hay màu cánh gián rất đẹp mắt.

II. Phân biệt hạt dổi tẻ và hạt dổi nếp    

1. Cách nhận biết hạt dổi nếp

Hạt dổi nếp thường có kích thước bé hơn (với nhiều nơi thường gọi chúng là dổi nhỏ). Loại này sẽ thường rất mẩy hạt, chắc và còn có hiệu ứng bóng nhẹ. Mùi hương của dổi nếp sẽ rất ngào ngạt, khi cắn sẽ có vị hơi cay nhẹ. Hạt dổi nếp rất mềm và dễ dàng nghiền nhỏ. Chính vì thế nó thường được sử dụng để làm gia vị cho nhiều món ăn. Khi rang hay nướng, hạt dổi thường nở to và tròn hơn rất thơm.

2. Hạt dổi tẻ là gì?

Dổi tẻ có kích thước to hơn so với hạt dổi nếp. Tuy nhiên nhân hạt thì lại ít hơn, phần vỏ bên ngoài nhiều hơn và có màu ngả đen. Loại dổi tẻ có mùi thơm nhẹ, tuy nhiên nếu như ngửi lâu sẽ có mùi hơi hắc và cảm giác gây khó chịu. Hạt dổi tẻ thường cứng hơn, đó là loại dổi lai nên thường không được sử dụng làm gia vị mà sẽ được trồng để lấy gỗ mang lại giá trị kinh tế cao hơn. Chính vì thế bạn cần lưu ý khi lựa chọn hạt dổi ngon để có thể làm gia vị cho món ăn ngon hơn.

Xem thêm: Dầu mè là gì? Tác dụng là gì? Cách sử dụng dầu mè sao cho đúng?

III. Công dụng hạt dổi là gì?

1. Tốt cho hệ tiêu hoá 

Hạt dổi được coi chính là một vị thuốc quý khi có tác dụng rất quan trọng trong việc điều trị những bệnh về tiêu hoá, xương cốt. Khi ăn kèm hạt dổi chung với các đồ lạnh như là tiết canh, ốc, hột vịt lộn cũng sẽ kích thích tiêu hoá và hạn chế tiêu chảy.

2. Có lợi cho xương khớp 

Nếu như mắc những bệnh về xương như là thoái hóa khớp, thoát vị đĩa đệm và gai cột sống thì các bạn nên sử dụng hạt dổi để ngâm rượu uống dần.

3. Làm gia vị 

Bên cạnh đó, hạt dổi còn sử dụng làm gia vị để ướp những loại thực phẩm hay làm nước chấm thịt heo, thịt trâu cũng sẽ ngon hơn bởi có vị cay cay và thơm thơm đặc trưng.

IV. Cách dùng hạt dổi là gì?

Đồng bào dân tộc miền núi Tây Bắc sẽ thường sử dụng hạt dổi rừng để làm gia vị chấm độc đáo và tẩm ướp trước khi chế biến cho những món ăn cổ truyền.  hải dổi là gì

Một trong những sự khác biệt của hạt dổi để có thể tạo sự thích thú chính là cách sử dụng. Không phải là hạt thu hoạch về cứ thế là sử dụng, mà còn đòi hỏi sơ chế đúng cách sau đó ứng dụng theo từng loại thực phẩm rồi mới phát huy giá trị vốn có.

1. Sơ chế hạt dổi 

Trước đây, để mua được hạt đổi, có lẽ các bạn cần phải lên tận Tây Bắc, hay gửi người mua trên đó. Giờ đây, bằng sự hấp dẫn tuyệt vời mà hạt dổi đã được bán ở khắp mọi nơi trên khắp cả nước, mở ra cơ hội thưởng thức cho tất cả mọi người.

Thông thường, khi mua hàng, các bạn sẽ nhận được hướng dẫn từ người bán là nướng lên cho nóng để dậy mùi rồi đem xay nhỏ. Tuy nhiên, nhiều người lại nghĩ đơn giản, thay vì nướng bạn có thể rang lên cũng được.

Đây hoàn toàn là một suy nghĩ sai lầm. Hạt dổi ngon nhất thì nhất thiết phải được nướng. Hướng dẫn chi tiết dưới đây cũng sẽ giúp bạn biết cách nướng theo những cách khác nhau thật đơn giản và hiệu quả.

  • Nướng trên bếp than củi: Những gia đình có bếp than củi thì bạn sử dụng đầu đũa kẹp hạt dổi ở giữa rồi nướng trên than hồng. Chỉ nên để hạt vàng rồi tỏa mùi thơm dễ chịu là được, tránh để bị đen cháy.  hải dổi là gì
  • Nướng bằng bếp ga: Thiết bị dân dụng mà phổ biến ở khắp mọi nhà phục vụ việc nướng hạt dổi của bạn tương tự như là cách thực hiện ở bếp củi, lưu ý hãy để lửa thật nhỏ nhé.
  • Nướng bằng lò vi sóng: Tùy thuộc vào cách đặt của mỗi người mà thời gian nướng của hạt dổi trong lò vi sóng khá nhanh, chỉ mất 1-2 phút, đảm bảo không để hạt bị cháy là được.

Sau khi đã nướng xong hạt dổi, các bạn giã nhỏ, hay cho vào cối xay tiêu xay nhỏ và sử dụng từ từ. Hạt dổi đã nướng chín sẽ rất nhanh bay mùi, giảm chất lượng.

Vì thế bạn chỉ nên tiến hành và sơ chế một lượng vừa đủ phục vụ mục đích. Với hạt dổi chưa nướng, các bạn hãy cho vào chai, lọ, có nắp đậy kín rồi bảo quản nơi khô thoáng, sử dụng bao nhiêu nướng bất nhiêu.  hải dổi là gì

Xem thêm: Củ sâm đất là gì? 8 Tác dụng tuyệt vời của sâm đất đối với sức khỏe

2. Cách dùng hạt dổi là gì?

Dựa vào nhu cầu sử dụng ở trong từng trường hợp riêng mà hạt dổi sẽ còn có nhiều cách dùng, đem lại sự độc đáo và khác biệt mà không bất cứ loại thực phẩm nào có thể sánh được.

Làm gia vị chấm

Trước tiên, chúng ta hãy cùng khám phá thứ gia vị đang mang “linh hồn” ẩm thực Tây Bắc có sự góp mặt của hạt dổi. Đó đơn giản là hạt dổi trộn cùng muối, hay làm chẳm chéo để chấm những món ăn.

Cách thức thực hiện hạt dổi trộn muối rất đơn giản. Bạn chỉ cần phải sử dụng chút nguyên liệu xay nhỏ, trộn cùng với muối đã rang vàng, giã nhỏ (thay thế bột canh đều được), vắt thêm chút chanh.

Đảo đều hỗn hợp chính là bạn đã có ngay món chấm vô cùng hấp dẫn. Muối hạt đổi chấm thịt gà và vịt luộc ngon hết xảy. Người ăn sẽ cảm nhận được vị ngọt từ thịt, hòa quyện cùng vị hương thơm của hạt dổi và muối đậm đà.

Cách sử dụng hạt dổi

Cách sử dụng hạt dổi

Nhắc đến đặc sản núi rừng Tây Bắc thì chắc chắn không thể bỏ qua chẳm chéo – một món chấm quen thuộc và được gắn liền với đời sống đồng bào dân tộc miền núi. Thành phần nguyên liệu bao gồm có hạt dổi, mắc khén, ớt, muối hột và các loại rau thơm.

Tất cả đem giã nhỏ và trộn đều vào nhau cho đến khi chúng sền sệt. Bát chẳm chéo thơm lừng, dùng chấm với mọi đồ luộc cực hợp vị. Hơn hết, người ta còn ăn cùng những loại quả vị chua cho cảm giác cực kỳ mới lạ và đầy kích thích.

Cho vào tiết canh

Có lẽ, nhắc đến tiết canh nhiều người cũng thường e dè trước khi ăn bởi nhiều yếu tố tác động khác nhau như là đông vật có nhiễm bệnh hay không, quy trình làm có tuân thủ vệ sinh an toàn thực phẩm và bụng dạ tiêu hóa tốt hay không…

Khi chắc về độ sạch sẽ, tuy nhiên bạn còn băn khoăn đến vấn đề tiêu hóa thì hạt dổi chính là “vị cứu tinh”. Đem nướng hạt cây dổi ở trên than, lửa, tán nhỏ, rắc đều lên bát tiết canh.

Ngoài việc giúp tiết đông giòn, mùi thơm gia tăng hương vị thêm đậm đà và hạt dổi còn bảo vệ hệ tiêu hóa người sử dụng thật tốt. Bạn hoàn toàn thoải mái ăn tiết canh mà không lo gặp phải “tào tháo”.

Xem thêm: Mắm nêm là gì? Bật mí cho bạn cách làm và pha mắm nêm vạn người mê

Ướp thịt, cá nướng

Trước khi thịt, cá đem nướng thì người ta thường giã hạt dổi để tẩm ướp chừng 20 phút cùng nhiều gia vị khác. Thịt, cá nướng đặc biệt nướng ở trên bếp than củi hồng, dậy mùi khiến cho bất cứ ai cũng không thể cưỡng nổi.

Làm thịt gác bếp

Để có được nhiều miếng thịt gác bếp ngon đúng điệu và chuẩn đặc trưng Tây Bắc, mọi công đoạn chế biến sẽ cần phải được tiến hành một cách cầu kỳ. Quan trọng nhất đó là phải kể đến khâu tẩm ướp gia vị.

Từ phần thịt ngon của con trâu và con bò chăn thả tự nhiên trên các cánh đồng cỏ bạt ngàn miền núi thì người ta sợ lấy phần bắp đùi ngon nhất. Lọc hết gân, mỡ rồi bổ miếng dài theo thớ chừng khoảng 15cm, độ dày 2-3cm.

Tẩm ướp muối, gừng, tỏi băm nhỏ và ớt bột xay mịn, mắc khén và không thể thiếu vắng hạt dổi. Trộn thịt đều cùng với gia vị, để khoảng 2-3 tiếng cho ngấm.

Tiếp theo, người ta sử dụng que xiên, xiên thịt rồi treo trên gác bếp củi thịt sẽ chín một cách từ từ sau đó nhờ khói lửa than và độ nóng của gia vị tẩm ướp. Nếu để thịt quá sát với than hay để lửa vì dễ làm thịt cháy bên ngoài mà trong sẽ không chín.

Một lần được thưởng thức thịt sấy gác bếp của người Tây Bắc chính hiệu, bạn sẽ không khỏi bất ngờ mà bị mê hoặc. Miếng thịt vỏ ngoài ám khói, tuy nhiên bên trong thịt vẫn mềm, hồng và thơm mùi hòa quyện giữa gia vị cùng với khói củi.

Độ thịt giai giai, ngọt và thú vị nhất đó là khi ăn xong bạn sẽ xuýt xoa vì cảm giác tê tê nơi đầu lưỡi với thơm mùi hạt dổi rất đặc trưng. Nhấm nháp thêm ly rượu men lá, hoặc ngụm bia, dường như là nhân gian chẳng còn mĩ vị nào hơn.

Ngâm rượu chữa bệnh xương khớp

Tuyệt vời hơn cả, hạt dổi còn được ghi nhận thêm tác dụng trong việc hỗ trợ trị bệnh xương khớp như là gai cột sống, thoái hóa khớp, viêm khớp, thoát vị đĩa đệm… Để phát huy được hết lợi ích này, người ta sẽ ngâm hạt dổi cùng với rượu sau đó thường xuyên xoa bóp để cải thiện các tình hình.

Làm mồi câu cá

Chưa hết, với thứ “vàng đen” của người Tây Bắc có mùi thơm quyến rũ còn có thể sử dụng làm mồi câu, khiến các loài cá phải đắm đuối đi theo và bách phát bách trúng. Để thực hiện, bạn hãy tham khảo theo cách làm sau đây.

Cách 1: Bạn cần có 4-5 hạt dổi, 1 bát cơm nguội thêm 1 quả chuối, 1/4 gói mồi câu cá chép, 1 vốc cám chim, mồi nền đã ủ chừng trong 1 tháng.

Hạt dổi bạn nướng ở trên than hoa khi dậy mùi thơm, giã nhỏ, trộn đều với các nguyên liệu còn lại. Trường hợp thấy mồi câu nhão, các bạn cho thêm chút cám gạo (cám ngô đều được) sau đó trộn cho đủ độ kết dính.

Bảo quản mồi ở nhiệt độ thường và ủ rồi dùng sau 1-2 ngày. Bảo quản tốt trong tủ lạnh kéo dài trong thời gian lên đến 1 tuần.

Cách 2: Bạn chuẩn bị 5 hạt dổi; 1.5kg ốc vặn, rửa sạch, để ráo nước; nửa bát gạo tẻ xay mịn; 1 bát lạc rang, 1 nắm đỗ tương rang hơi cháy sau đó xay nhuyễn.

Trước tiên, các bạn đập ốc khoảng 2h lúc ủ kín, cho nửa bát gạo xay mịn vào đảo kỹ, tiếp đến là hạt dổi nướng chín và nghiền mịn cùng lạc vào. Muốn tăng thêm nhiều thính, các bạn trộn thêm cám gạo trắng là hoàn thành mồi câu quyến rũ cá kéo về cần câu nhé.

Xem thêm: Hạt mắc khén là gì? Tìm hiểu về loại gia vị của người Tây Bắc

V. Phân biệt hạt mắc khén, hạt dổi  

Mắc khén là loại cây thân gỗ cao khoảng 14-18m và thân cây thẳng. Vỏ có nhiều gai, lá kép và hoa mọc thành chùm có màu trắng xám. Cho thu hoạch quả trong khoảng tháng 10 tháng 11 hàng năm. 

Hạt mắc khén chín hình cầu sẽ có màu đen óng. Ăn phần vỏ còn phần hạt bên trong không có mùi vị đặc biệt. Mắc khén chính là loại gia vị đặc trưng của dân tộc Thái. Mắc khén thường xuyên được sử dụng làm gia vị món ăn đặc biệt là các món thịt gác bếp và chẩm chéo (loại gia vị chấm đặc biệt).

Dổi chính là cây thân gỗ lâu năm, cao tầm từ 15-20m (cao hơn mắc khén một chút). Tán khá rộng lên đến cả chục mét, thân cây thẳng, vỏ xám, nhẵn, những cành non có lông, lỗ bì trắng và sẹo vòng. Lá dổi đơn, hình bầu dục, xanh nhạt và bóng.

Khác với mắc khén, hạt dổi cũng mọc quả thành chùm tuy nhiên có quả lớn hơn. Mỗi quả cho từ 4-7 hạt đỏ bên trong được phơi khô sẽ có màu thẫm, đen xỉn bóng. 

Hạt dổi cũng được làm gia vị tương tự như là mắc khén nhưng có thêm lợi ích tốt cho hệ tiêu hóa. Chữa đầy hơi, khó tiêu, giúp cho xương cốt khỏe mạnh.

VI. Gợi ý một số món ăn với hạt dổi  

Hạt dổi ngon nhất đó là khi chấm chung với những loại thịt như thịt vịt, thịt ngan, thịt lợn hay lòng lợn luộc đều rất ngon. Sau đây là một vài gợi ý cho các bạn:

  • Cá nướng PA PỈNH TỘP: Đây là món đặc sản của Tây Bắc trứ danh. Món cá này thường sử dụng hạt dổi để ướp chung để làm món cá thơm ngon và đậm vị hơn.
  • Tiết canh: Món tiết canh ăn chung cùng với hạt dổi cũng rất ngon. Chỉ cần giã nhuyễn hạt dổi để có thể ăn chung với tiết canh là được.
  • Làm thịt gác bếp: Với món thịt gác bếp như là thịt trâu gác bếp, người Thái thường sử dụng hạt dổi chung với hạt mắc khén để ướp cho thịt vừa thơm và vừa có vị đặc trưng hơn.

Xem thêm: Cây xô thơm - sage là gì? Cùng tìm hiểu các ứng dụng tuyệt vời của Sage

VII. Kết luận

Có thể thấy rằng hạt dổi chính là thứ gia vị vô cùng đặc trưng ở vùng núi Tây Bắc, tạo nên các hương vị tuyệt vời khó quên cho các món ăn ở nơi đây. Hy vọng với những thông tin ở trên bạn đã hiểu hơn được về loại gia vị siêu đặc biệt này cũng có thể thử sử dụng nêm nếm cho bữa ăn gia đình thêm lạ miệng hơn nhé!